Συνέντευξη Μάριου Μαρκοβίτη

Πριν λίγες ημέρες  διάβασα το βιβλίο του Μάριου Μαρκοβίτηε όχι, δεν είμαι εχθρός του λαού. Ο συγγραφέας με τιμά απατώντας σε μερικές ερωτήσεις μου

1. Αφορμή για να γραφτεί αυτό το βιβλίο ήταν ένα mail που λάβατε. ΤΥι ακριβώς αφορούσε αυτό το mailκαι πως νιώσατε όταν το λάβατε;

. Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου είναι ο Μάρκος Μαρκοβίτης (πρώτος και αμέσως μεγαλύτερος αδερφός του πατέρα του συγγραφέα, ακολούθησαν άλλα εφτά  αδέρφια), γεννημένος το 1905 στη Νάουσα της Μακεδονίας. Μέλος της ΟΚΝΕ και του ΚΚΕ από το 1924, καταδικάστηκε από στρατοδικείο σε θάνατο το 1930, δραπέτευσε από τη φυλακή το 1931 και διέφυγε στη Σοβιετική Ένωση. Συγκεχυμένες ήταν έκτοτε οι πληροφορίες για την τύχη του, φήμες κυρίως. Το 1990 έγινε επίσημη από τις ρωσικές αρχές ενημέρωση στην οικογένειά του, ότι στη Ρωσία ζούσε με το ψευδώνυμο Ατσάλις Κονσταντίν Βασίλιεβιτς (Ochalis Konstantin Vasil’evich), ήταν μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος, συνελήφθηκε τον Ιανουάριο 1938 (κορύφωση σταλινικών εκκαθαρίσεων) και εκτελέστηκε για «αντεπαναστατική και κατασκοπευτική» δράση. Αποκαταστάθηκε από ανώτατο σοβιετικό Δικαστήριο το 1957. Είχε παντρευτεί, πληροφορούσαν οι Αρχές, η γυναίκα του Ιρίνα και η κόρη του Στέλλα είχαν χαθεί, μάλλον δεν ζούσαν.

Και ήρθε το mail του Ιουλίου 2011 από τον Ντμίτρι Αρακελιάν (Dmitri Arakelyants) : η Στέλλα είναι μητέρα του και ζει στη Μόσχα, τώρα μαθαίνει για τον πατέρα της (τον Μάρκο-Ochalis), Μαρκοβίτη τον έλεγαν, από την Ελλάδα, τον αντικρύζει για πρώτη φορά σε μια μόλις αποκτηθείσα φωτογραφία ! Ο Ντμίτρι έψαχνε παντού, σε όλα τα αρχεία και πηγές, ακολούθησε τις ελληνικές ρίζες, ήρθε στην Ελλάδα, μας βρήκε, εμάς, όλα τα ανίψια του Μάρκου, δεν ζούσε πια κανένας αδερφός και αδερφή. Ξάφνιασμα, ανατρίχιασμα, συγκίνηση και δάκρυα! Οι δυο οικογένειες, η ρωσική και ελληνική «ενώθηκαν». Σε λίγο είχαμε στα χέρια μας το πλούσιο αρχειακό υλικό, μέσα σε αυτό από έγγραφο σε έγγραφο, σκάβοντας τις γραμμές και τις λέξεις ορθώθηκε κομμάτι-κομμάτι ο «χαμένος» θείος, η ιστορία και ζωή του στις δυο πατρίδες.

Και έτσι γράφτηκε το βιβλίο. Μαζί με το κεντρικό πρόσωπο, τον Μάρκο, καταγράφονται πρόσωπα και γεγονότα του Μεσοπολέμου σε Ελλάδα και Ρωσία, διατρέχει το βιβλίο εκατό χρόνια ιστορίας, μετεμφυλιακές εδώ και (μετα)σταλινικές εκεί καταστάσεις, μια γραμμή αισθητή μέχρι και σήμερα. Βιβλίο βιογραφικό, αυστηρά ιστορικό, «μυθιστορηματικό» όπως η πολυτάραχη ζωή του Μάρκου, οι τραγικές ζωές των άλλων, η «σημαδεμένη» ζωή των συγγενών στις δυο χώρες.

2. Ο θείος σας ήταν γόνος μια πλούσιας οικγένειας. Όμως αρνήθηκετα πλούτη του και έγινε ένας ιεροκήρυκας του κομμουνισμού. Πως θα μπορούσατε να χαρακτηρίσετε αυτή τη μεταστροφή σύμφωνα με την έρευνά σας;\

Με την ένταξή του στην ΟΚΝΕ ο Μάρκος, από μαθητής Γυμνασίου, δόθηκε ψυχή τε και σώματι στη μεγάλη Υπόθεση του Κομμουνισμού, της Επανάστασης, με ακλόνητη πίστη για τη νομοτελειακή επικράτηση του Προλεταριάτου. Δεν χωρούσε πια τίποτε άλλο στη ζωή του, ήταν μόνο το Κόμμα, η Τρίτη Διεθνής, η μεγάλη Σοβιετική Πατρίδα, ο Πατερούλης, μόνο αυτά.  Δεσμοί αίματος και συναισθήματα απομονώθηκαν, φιλίες παραμερίστηκαν, ανάγκες της ηλικίας και επιθυμίες αγνοήθηκαν. Χρόνια αργότερα, φυλακισμένος στη Μόσχα, γράφει στο Στάλιν : «…ήμουν πάντα και παραμένω ακλόνητος και πιστός προς τη μεγάλη υπόθεση της εργατικής τάξης. Ονειρευόμουν και αγωνιζόμουν ενεργά σε ολόκληρη την ενήλικη ζωή μου για να εφαρμοστούν οι μεγάλες ιδέες του κομμουνισμού, και γι’ αυτό το λόγο έκοψα όλους τους δεσμούς μου με την παλιά μου οικογένεια, αρνήθηκα την κοινωνική μου τάξη και ήμουν πάντα έτοιμος να θυσιαστώ…». Το ίδιο με το Μάρκο, φκιάχτηκαν τα χρόνια εκείνα οι νέοι Έλληνες κομμουνιστές, ιδίως μετά την ένταξη και απόλυτη υπακοή στους όρους της Τρίτης Διεθνούς. Ιεραπόστολοι της Επανάστασης στη μεγάλη «μεσσιανική» Υπόθεση.

3. Καταδικάστηκε σε θάνατο σε δυο χώρες και από δυο διαφορετικά καθεστώτα. Όταν καταδικάστηκε σε θάνατο στη Σοβιετική Ένωση  Πως θα μπορούσε να νιώθει ένας άνθρωπος που αγωνίστηκε για τα κομμουνιστικά ιδεώδη ναδιώκεται από τους εκφραστές των ιδεωδών του;

Την πρώτη θανατική καταδίκη, στη χώρα του, δέχτηκε με θάρρος, καμάρι και περηφάνια, τραγούδησε όταν την άκουσε, μέσα στην κρύα αίθουσα του στρατοδικείου, μαζί με τους άλλους συντρόφους τον ύμνο της Γ΄ Διεθνούς. Στο πρόσωπό του, μεγάλη τιμή, χτυπούσαν οι μισητοί εχθροί, αστοί και φασίστες, την εργατική τάξη, την επανάσταση, τη μεγάλη σοσιαλιστική πατρίδα Ρωσία. Όμως τότε δεν ήταν και δεν ένοιωθε μόνος, όλοι « της γης οι κολασμένοι» ξεσηκώθηκαν και τον έσωσαν, κατέπεσε η θανατική καταδίκη, έγινε φυλάκιση 4,5 χρόνων.

Αν τομογραφούσες τον Ochalis-Μάρκο, σίγουρο ήταν πως δεν θα έβρισκες τίποτε άλλο  μέσα του, πέρα από Κόμμα, Επανάσταση και τον Μεγάλο Ηγέτη Στάλιν∙ και τη λαχτάρα να παλέψει και να θυσιαστεί γι αυτά. Μόνο ο Ποιητής θα μπορούσε να βρει τις λέξεις που χρειάζονται για να μας δώσει τα συναισθήματα αυτού του ιεραπόστολου επαναστάτη, κατά το ανατρεπτικό πέρασμα από τον ποθούμενο ηρωικό θάνατο υπέρ αυτών των ιδεωδών, σε μια ψεύτικη ατιμωτική κατηγορία και καταδίκη για προδοσία∙ από το ίδιο το αγαπημένο κόμμα, από συντρόφους.

4. Εκείνη την εποχή υπήρξαν διώξεις εναντίον των Ελλήνων που ζούσαν στη Σοβιετική Ένωση. Ποιος ήτανο λόγος για να γίνει κάτι τέτοιο;

Την ίδια τύχη με τον Ochalis-Μάρκο είχαν και οι περισσότεροι Έλληνες κομμουνιστές, οι οποίοι βρίσκονταν τα χρόνια εκείνα του «Μεγάλου Τρόμου» στη Ρωσία∙ εκτελέστηκαν ή χάθηκαν στα γκουλάγκ σαν «εχθροί του λαού». Στο βιβλίο υπάρχει κατάλογος με τα ονόματά τους (για όσους στάθηκε δυνατή η ταυτοποίηση) και αποκαλύπτεται με βάση το αρχειακό υλικό η πορεία αρκετών από αυτούς, για πρώτη φορά. Δεν χρειάζονταν αποδεικτικά στοιχεία για τις συλλήψεις και καταδίκες, όπως διευκρινίζεται μάλιστα σε επίσημο δικαστικό έγγραφο. Η κατηγορία κατασκευαζόταν εύκολα και η «ομολογία» ήταν εξασφαλισμένη με το έργο των ανακριτών. Το ολοκληρωτικό καθεστώς (η προσωπολατρεία κατά τον Χρουστσώφ και το ΚΚΕ αργότερα) φοβόταν, έψαχνε, ανακάλυπτε και κατασκεύαζε εχθρούς, από τα σπλάχνα του κυρίως. Ο τρόμος για την ύπαρξή του, μετατρεπόταν σε τρόμο και βία προς τους πάντες, παντού. Πρώτοι εξοντώθηκαν οι αγαπημένοι του λαού ηγέτες, στρατιωτικοί και πολιτικοί, της Οκτωβριανής Επανάστασης, της νίκης του σοσιαλισμού. Έτσι χάθηκαν και λαμπροί αγωνιστές που βρέθηκαν τότε στη Ρωσία : Γερμανοί, Ιάπωνες, Άγγλοι… μεταξύ τους και οι Έλληνες.

5. Ο θείος σας έστειλε δυο επιστολές στον Στάλιν.Υπήρξε κάποια αντίδραση από Στάλιν;

Τα δυο γράμματα από τις φυλακές Μπουτίρκα προς τον Στάλιν, έφτασαν στα χέρια του επικεφαλής Επιτρόπου της Ασφάλειας, του αιμοσταγούς Νικολάι Γιεζόφ. Άγνωστο αν τα διάβασε ο ίδιος, σίγουρα υποθέτουμε ότι δεν πρέπει να δόθηκαν στον Στάλιν. Ο Μπουχάριν, μεγάλος αντίπαλος για τον πατερούλη, του έγραψε 49 γράμματα ! Δεν γύρισε καμιά αντίδραση, καμιά απάντηση. Όμως, τα συγκλονιστικά γράμματα του Μάρκου παραμένουν ως ντοκουμέντα της εποχής του Τρόμου, χρήσιμο αρχειακό υλικό για τον ιστορικό ερευνητή.

6. Ο θείος σας αποκαταστάθηκε τη περίοδο Χρουτσώφ. Τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτή η αποκατάσταση;

Είναι γνωστό ότι μετά το 20^ο  Συνέδριο το 1956, με την περίφημη εισήγηση του Χρουστσόφ για την «Προσωπολατρία και τις συνέπειές της», ξεκίνησε η διαδικασία της αποκατάστασης των θυμάτων του «Μεγάλου Τρόμου». Για τον Ochalis, η αποκατάσταση επισημοποιήθηκε με απόφαση του Στρατοδικείου του Ανωτάτου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ (Aπόφαση Νο 4^η-021346/56 του Ανωτάτου Δικαστηρίου, στη συνεδρία της 6^ης Ιουνίου 1957), η οποία, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα για την υπόθεση, διαπίστωσε και συμπέρανε «…την αθωότητα και το αβάσιμον της καταδίκης του», και κατόπιν αυτών ακύρωσε την αρχική καταδίκη και έκλεισε την υπόθεση. Η πρώτη του γυναίκα η Ιρίνα και η κόρη του Στέλλα, δεν ενημερώθηκαν για την απόφαση αυτή.

Η αποκατάσταση από το ΚΚΕ, το οποίο ενημερώθηκε ήδη από το 1963 για την παραπάνω απόφαση, ήρθε τον Ιανουάριο 1967 κατά την 10^η Ολομέλεια στη Ρουμανία. Μαζί με τον Μάρκο υπήρχαν άλλοι 12 κομμουνιστές, «…σύντροφοι-θύματα της προσωπολατρίας… που… αποκαταστάθηκαν ηθικά και κομματικά». Φυσικά και τώρα δεν ενημερώθηκε ποτέ από οποιονδήποτε, κανένα μέλος της οικογένειας. Η μητέρα του και τα περισσότερα από τα αδέρφια του απεβίωσαν πριν μάθουν την αλήθεια∙ δε στάθηκε δυνατό να πενθήσουν τον άνθρωπό τους.\

7. Ποια είναι τα συμπεράσματά σας μελετώντας τη ζωή του θείου σας;

Δεν μπόρεσα να φτάσω σε συμπεράσματα, ίσως και να μη το θέλησα, φοβήθηκα πως δε θα κατάφερνα να χωρέσω την ιστορία του βιβλίου σε 10-15 γραμμές. Δεν μου έρχονταν τα λόγια και σκέφτομαι τώρα πως υπήρχε σκόπιμη αποφυγή από μέρους μου, αισθανόμουν μάλλον δέος και ανεπαρκής για κάτι τέτοιο. Αντί, λοιπόν για τα «συμπεράσματα»  που ζητά η ερώτηση, καταθέτω το τελευταίο κομμάτι από το επιμύθιο με το οποίο κλείνει το βιβλίο : «.. έφυγαν οι λέξεις, γι αυτό δεν τις βρίσκω∙ σεβάστηκαν το «άδειο κιβώτιο» της ύστατης στιγμής του Μάρκου και των άλλων∙ ένοιωσαν αδύναμες μπρος στο αβάσταχτο τίποτε∙ δεν άντεξαν την ηχηρή σιωπή.

Έφυγαν.».