Συνέντευξη Νίκου Φαρούπου

Ένα δύσκολο θέμα όπως ο Εφιάλτης πιστεύω ότι αξίζει ιδιαίτερης προσοχής, είναι ένα δύσκολο θέμα για ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Έτσι, ο συγγραφέας; μας δίνει κάποιες επιπλέον πληροφορίες για το έργο του απατώντας σε μερικές ερωτήσεις μου.

1. Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου σας είναι ο Εφιάλτης. Πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το άτομο που χαρακτηρίζεται ως ο μεγαλύτερος προδότης στην ιστορία της Ελλάδας;

 

Διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας βιβλία για τη μάχη των Θερμοπυλών, γιατί έγραφα ένα ιστορικό μυθιστόρημα, έπεφτα διαρκώς πάνω σε αντιφατικές πληροφορίες για την προδοσία και τους προδότες, με αποτέλεσμα σιγά σιγά να διακρίνω όλο και πιο καθαρά τις υπερβολές και τις ανακολουθίες των ιστορικών της εποχής και να κατανοήσω γιατί είχαν υποστεί τόσο δυσμενείς κριτικές από νεότερους ιστορικούς. Όταν έπεσε στα χέρια μου το σύγγραμμα ‘’περί της Ηροδότου κακοηθείας’’, του Πλούταρχου, μου δημιουργήθηκαν ακόμα περισσότερες απορίες και άρχισα να ερευνώ πιο συστηματικά τα αίτια την απρόσμενης, όπως αποδεικνύεται, ήττας των Θερμοπυλών, παρά τον εξωραϊσμό της από την επίσημη ιστορία, και την απλοποίηση του τύπου ‘’εκείνοι ήταν πάρα πολλοί, εμείς ελάχιστοι και μάλιστα προδοθήκαμε’’. Βάλθηκα λοιπόν να ξεψαχνίζω όσες λεπτομέρειες ήταν δυνατόν να βρω για τη μάχη των Θερμών Πυλών, και συνάμα περισσότερες πληροφορίες για τον Εφιάλτη και την περίφημη προδοσία του.

Όσο έψαχνα τόσο υποψιαζόμουν όλο και πιο έντονα ότι ‘’κάποιο λάκκο είχε η φάβα’’. Το γεγονός μάλιστα ότι δεν είχε ασχοληθεί κανείς έλληνας ή ξένος ιστορικός ειδικά με το θέμα αυτό, αν και αμέτρητοι -κυρίως ξένοι ιστορικοί- έχουν σχολιάσει λέξη προς λέξη, φράση προς φράση, ό,τι έχει αναφέρει ο Ηρόδοτος, αλλά και άλλοι αρχαίοι ιστορικοί, για τη θρυλική μάχη, παρατήρησα εντούτοις πως σε ό,τι αφορά τον Εφιάλτη και την πράξη του δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο από τις ελάχιστες προστάσεις που έγραψε ο Ηρόδοτος. Προφανώς γιατί είναι τόσο γοητευτικά αντιπαθητική η φιγούρα αυτή, και τόσο ελκυστικό το παραμύθι ότι 300 Σπαρτιάτες σταμάτησαν 2-4 εκατομμύρια Πέρσες, ώσπου στο τέλος ηττήθηκαν με προδοσία πέφτοντας μέχρις ενός, ώστε το αφήνεις ανέγγιχτο στους αιώνες των αιώνων σαν ένα υπέροχο παράδειγμα γενναιότητας και αυτοθυσίας. Βεβαίως αν αφαιρέσει κανείς τις υπερβολές, ούτε εκατομμύρια Πέρσες υπήρξαν, μεταξύ 300 – 800 χιλιάδων τους εκτιμούν οι σύγχρονοι ιστορικοί, αλλά ούτε μονάχα 300 Σπαρτιάτες και 700 Θεσπιείς υπεράσπισαν το (εντοιχισμένο) στενό πέρασμα των Θερμοπυλών, αλλά 7.000 πάνοπλοι Έλληνες συνολικά. Βεβαίως από αυτούς παρέμειναν μέχρι το τέλος και θυσιάστηκαν 298 Σπαρτιάτες, 700 Θεσπιείς, 400 δημοκράτες Θηβαίοι, 1000 Πελοποννήσιοι (βοηθητικοί είλωτες), και 80 Μυκηναίοι. ΟΙ άλλοι έφυγαν επειδή… δεν ήθελαν να μείνουν. Κι όσο για την προδοσία τα λέμε με λεπτομέρειες στο βιβλίο, το οποίο, κι αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε, είναι ένα μυθιστόρημα, και ως εκ τούτου έχει τις απαραίτητες συμβάσεις του,  αλλά και που όμως έχει εξαντλήσει τα ιστορικά στοιχεία του θέματος που αναπτύσσει ώστε να κερδίσει τον αναγνώστη η αληθοφάνειά του και στην αναπαράσταση της εποχής και στην αναπαράσταση της μάχης και στην μυθιστορηματική ανάπτυξη της ζωής ενός κυνηγημένου ανθρώπου, χαρακτηρισμένου ως προδότη, του Εφιάλτη.

 

 

2. Μας παρουσιάζεται μια πιθανή απολογία του.  Που στηριχτήκατε για να μας δώσετε αυτή τη πιθανή απολογία του;

 

Η πιθανή απολογία του στηρίχτηκε στην πιθανή επιχειρηματολογία του, ένα μείγμα ιστορικών δεδομένων αλλά και δημιουργικής φαντασίας. Επισημαίνω και πάλι ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα μυθιστόρημα και όχι για ένα ιστορικό πόνημα, άλλωστε τα ιστορικά δεδομένα που έχουμε, ομολογουμένως δεν είναι πολλά. Αρκούν όμως για να σπείρουν αμφιβολίες σε μια δίκη του Εφιάλτη, αν εκείνος παρουσιαζόταν στο δικαστήριο μετά από χρόνια και ζητούσε αναψηλάφηση της δίκης. Είναι γνωστό ότι καταδικάστηκε ερήμην από τους Πυλαγόρες (βλέπε Αμφικτυονία) αφού φοβήθηκε να παρουσιαστεί για να απολογηθεί στις κατηγορίες και κατέφυγε στη γειτονική Θεσσαλία με αποτέλεσμα να επικηρυχτεί.

 

 

3. Ποιος θεωρείτε ότι ήταν ο ρόλος του Εφιάλτη στην ιστορία;

 

Το πιθανότερο είναι ότι έπαιξε το ρόλο του ‘’καθάρματος’’, σε μία δίκη εκ των προτέρων χαμένη. Χρησιμοποιήθηκε δηλαδή για να καθάρει μια απρόσμενη ήττα που προκλήθηκε από στρατηγικά λάθη αλλά και τη φυγομαχία πολλών ελληνικών πόλεων. Ανέκαθεν οι λαοί χρησιμοποιούσαν ένα εξιλαστήριο θύμα, για να γλιτώσουν οι πολλοί -και συνήθως σημαντικοί- ένοχοι. Το βλέπουμε συχνά και σήμερα. Δεν είναι βέβαιο ότι ο Εφιάλτης πρόδωσε και δεν είναι βέβαιο ότι η ήττα στις Θερμοπύλες οφείλεται στην προδοσία του Εφιάλτη ή των άλλων που αναφέρονται ως πιθανοί προδότες. Επίσης, αν ο Εφιάλτης ήταν ο προδότης θα μπορούσε να βρει καταφύγιο στην αυλή του Μεγάλου Βασιλιά, όπως βρήκαν κατά καιρούς θερμή φιλοξενία πολλοί Έλληνες βασιλείς, αριστοκράτες, προδότες και μη. Απεναντίας, αν και επικηρυγμένος, επέστρεψε μετά από χρόνια στην πόλη του και τον σκότωσαν για λόγους άσχετους  με την προδοσία, όπως γνωρίζουμε.

 

 

4. Στην απολογία αυτή ο Εφιάλτης φέρεται ότι απευθύνεται στον Αριστοκλή, ένα Σπαρτιάτη φίλο του.  Ποιος ο λόγος που σας οδήγησε να χρησιμοποιήσετε ένα τέτοιο τέχνασμα;

 

Ξέρουμε ότι οι Σπαρτιάτες τον είχαν επικηρύξει, αφού πίστευαν ότι εκείνος έφταιγε για το χαμό των μαχητών τους στις Θερμές Πύλες. Γι’ αυτό και τίμησαν τον δολοφόνο του, τον Τραχίνιο Αθηνάδη, ο οποίος, όπως γράφει ο Ηρόδοτος ‘’δεν σκότωσε τον Εφιάλτη λόγω της προδοσίας αλλά για κάποιον άλλο λόγο που θα εξηγήσω παρακάτω’’. Δυστυχώς όμως ‘’ξεχνάει’’ ή παραλείπει να μας εξηγήσει, όπως υπόσχεται. Ξέρουμε επίσης ότι στην περιοχή της Τραχίνας, κοντά στα μέρη του Εφιάλτη, κατοικούσαν από πολύ παλιά Δωριείς, που είχαν την προστασία της Σπάρτης. Άρα θα υπήρχε εκεί και κρυπτεία, οι περίφημες κατασκοπευτικές μονάδες της Σπάρτης. Ξέρουμε ακόμα ότι στην περιοχή της Θεσσαλίας και πέριξ εξέτρεφαν τα περίφημα θεσσαλικά άλογα και ότι πολλοί ευκατάστατοι πολίτες της Σπάρτης (ναι υπήρχαν και τέτοιοι, τα περί ισότητας και ‘’κομμουνισμού’’ στην αρχαία Σπάρτη είναι μισές αλήθειες) λάμβαναν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες, με μεγάλη επιτυχία, στις αρματοδρομίες. Η φιλική σχέση του Εφιάλτη με έναν Σπαρτιάτη, επιφανή Όμοιο και μάλιστα Ολυμπιονίκη αρματοδρομίας, στον οποίο ο Εφιάλτης προμήθευε θεσσαλικά άλογα, είναι μια από τις τρεις κύριες συμβάσεις του μυθιστορήματος που οδηγούν την πλοκή.  Οι άλλες δύο είναι ότι ο Εφιάλτης επιβιώνει μέχρι τα βαθιά γεράματα και η τρίτη ότι σπεύδει, μεταμφιεσμένος σε Βοιωτό αξιωματούχο, να συναντήσει στην Ολυμπία, το 444 π.Χ. τον ίδιο τον Ηρόδοτο σε μια προσπάθεια να του αλλάξει την άποψη περί της προδοσίας του ώστε να μην τον καταριούνται οι  Έλληνες εις τους αιώνες των αιώνων.

 

 

5. Στα ιστορικά μυθιστορήματα δεν συνηθίζεται να παρουσιάζεται βιβλιογραφία στο τέλος. Εσείς παραθέτετε. Ποιος ο λόγος που σας ώθησε σε μια τέτοια κίνηση;

 

Έχετε δίκιο. Η αλήθεια είναι πως, αν και αρκετοί από τους ήρωες του βιβλίου είναι υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα και η μάχη των Θερμοπυλών έχει μελετηθεί εξονυχιστικά ώστε να είναι ιστορικά ακριβής, όσον αφορά τις πηγές, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το παρόν βιβλίο ‘’Εφιάλτης, η Απολογία’’ είναι ουσιαστικά προϊόν μυθοπλασίας και όχι ένα ιστορικό πόνημα.

Είναι λοιπόν ευνόητο πως πολλές από τις σημειώσεις, το Παράρτημα, καθώς και η βιβλιογραφία στο τέλος του βιβλίου, θα μπορούσαν να απουσιάζουν. Ένιωσα όμως την υποχρέωση, για λόγους αληθοφάνειας και όχι για επίδειξη διδακτισμού, να αναφέρω τις πηγές ώστε να βοηθήσω τον αναγνώστη να στοχαστεί πάνω σε ιστορικά γεγονότα που δεν έχουν ερμηνευτεί επαρκώς από τους αρχαίους αλλά και τους νέους ιστορικούς.

 

 

5. Το βιβλίο σας χρειάστηκε αρκετή μελέτη. Θέλετε να μας περιγράψετε πως ακριβώς κινηθήκατε;

 

 

Το ιστορικό μυθιστόρημα τα έχει αυτά. Αν θες να είσαι συνεπής με την εποχή πρέπει να ρίξεις πολύ δουλειά. Κι αν ο ήρωάς σου αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία σου, πρέπει να ρίξεις ακόμα περισσότερη δουλειά, αφού οφείλεις να είσαι ακριβής στα πραγματολογικά όπως και στα ιστορικά στοιχεία. Ένα ταξίδι να πάει ο ήρωάς σου και πρέπει να μελετήσεις βιβλία και χάρτες, αν τον καλέσουν για φαγητό τα ίδια, αν παρανομήσει ή σκοτώσει επίσης –υπάρχει τελετουργικό για όλα αυτά. Αν ερωτευτεί θα ακολουθήσει κανόνες, όλη του η καθημερινότητα, η κάθε πράξη, κοινωνική, πολιτική, συναισθηματική του ήρωά σου, χρειάζεται μελέτη. Μπορείς βεβαίως να τα γλιτώσεις όλα αυτά γράφοντας αφηρημένα και περιγράφοντας αόριστα, όπως ας πούμε:

‘’Ξεκινήσαμε το ταξίδι και το πρωί της επόμενης μέρας φτάσαμε στην Αθήνα’’. Δεν περιγράφεις τίποτα από το ταξίδι και γλιτώνεις 15 μέρες διάβασμα και μελέτη χαρτών.

Προσωπικά δεν μου ταιριάζει η φράση ‘’γλιτώνω δουλειά’’.  Όταν ασχολούμαι με ένα θέμα μου αρέσει να το  ψάχνω από παντού. Γι’ αυτό και η μόνη κριτική που δεν δέχομαι είναι η λέξη ‘’προχειρογραμμένο’’. Μόνο ένας που ‘’προχειροβλέπει’’ μπορεί να το πει αυτό για γραπτό μου.  Όλες οι άλλες παρατηρήσεις δεκτές.