Συνέντευξη Θωμά Σιταρά

Πριν λίγες ημέρες ολοκλήρωσα το τελευταίο βιβλίο του Θωμά Σιταρά με τίτλο καλό βόλι. Ο συγγραφέας απαντά σε κάποιες ερωτήσεις μου και τον ευχαριστώ πολύ.

-Εκλογικές μάχες ανάμεσα στα 1864 και τα 1940. Τι κοινό παρουσιάζουν οι εκλογικές  αναμετρήσεις αυτή τη περίοδο;

 

Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε την μεγάλη αυτή περίοδο σε δύο μέρη. Στο πρώτο –μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920- έχουμε εκλογές με μικρά σφαιρίδια όπου οι ψηφοφόροι –πάντα άνδρες- διαλέγουν ΝΑΙ ή ΟΧΙ «θυρίδα», υπάρχει κάλπη για κάθε υποψήφιο ή για κάθε κόμμα που κατεβαίνει με λίστα που φτιάχνει ο αρχηγός.

 

Στην υπόλοιπη περίοδο εισάγεται το εκλογικό βιβλιάριο, το ψηφοδέλτιο και ο σταυρός προτίμησης για την επιλογή των υποψηφίων. Από το 1934 και μετά αρχίζουν σταδιακά να ψηφίζουν και οι γυναίκες.

 

Η πρώτη περίοδος είναι σαφώς πιο ανοιχτή σε νοθείες που με την εφευρετικότητα που μας διακρίνει σαν λαό έπαιρνε σουρεαλιστικές διαστάσεις.

 

Αντιγράφω από το βιβλίο μου:

 

«…Τα κόλπα των αντιπροσώπων ήσαν πολλά. Όταν περνούσε κανείς μεθυσμένος ή κανείς αφηρημένος κατώρθωναν να τον πείσουν ότι… εψήφισε και εκρατούσαν το σφαιρίδιον, το οποίον έρριχναν εις τα άσπρα.

 

Η τελευταία κάλπη ήταν πάντοτε πιο τυχερή από τις άλλες, διότι ο ψηφοφόρος, βαρυνόμενος πλέον, ή άφηνε την ψήφον του εις τον αντιπρόσωπον ή ενέδιδεν εις τας παρακλήσεις του και τον εψήφιζε.

 

-Έ! Δος του μια άσπρη, έτσι κ’ έτσι δεν θα βγή. Τελευταίος είνε… Κάνε ένα καλό.

 

Δι’ αυτό γνωστός πολιτευόμενος  των Αθηνών, του οποίου το επώνυμον άρχιζε από Ο, εις τας εκλογάς άρχιζε από Ω δια να πάρη την τελευταίαν θέσιν. Και έτσι οι έσχατοι εγίνοντο πρώτοι».

 

Να συμπληρώσω βέβαια ότι μεθυσμένοι ήταν οι περισσότεροι, αφού οι υποψήφιοι φρόντιζαν γι αυτό καπαρώνοντας τις καλύτερες ταβέρνες…

 

Θα έλεγα λοιπόν συμπερασματικά ότι παρ’ όλο που η δεύτερη περίοδος δείχνει μια διάθεση νοικοκυρέματος η βία, το πάθος, ο ενθουσιασμός, η πανηγυριώτικη ατμόσφαιρα, η διαστροφική ευφυΐα στην επιλογή των μέσων επηρεασμού των ψηφοφόρων είναι διαχρονικά κοινά σημεία.

 

-Τα πρώτα χρόνια έχουμε δυο χαρακτηριστικά στοιχεία, τα σφαιρίδια και τους μπράβους, πως θα τα χαρακτηρίζατε;

 

Τα σφαιρίδια είναι το αναγκαίο κακό αφού ήταν η προσφορότερη λύση σε μια περίοδο γεμάτη ελλείψεις και οικονομική μιζέρια.

 

Οι μπράβοι βέβαια ήταν το απαραίτητο «αλατοπίπερο» της ωμής βίας και εξασφάλιζαν με τον θόρυβο που σκάρωναν την δημιουργία του αναγκαίου «ρεύματος» -σήμερα το λέμε παράσταση νίκης- που επηρέαζε σαφώς μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων, αφού ψήφιζε καθαρά για προσωπικούς συμφεροντολογικούς σκοπούς.

 

Αντιγράφω από το βιβλίο μου:

 

«Το πιστόλι και η μαγκούρα εξακολουθούν να θριαμβεύουν. Οι μπράβοι ποτέ δεν έλλειψαν από την ελληνικήν πολιτικήν σκηνήν. Το όνομά των είνε όχι μόνον μπράβοι, αλλά και μαγκουροφόροι, μόρτες, μάγκες, παλληκαράδες…».

 

Ποιος ήταν ο ρόλος που έπαιζε ο Ζαχαράτος στην πολιτική σκηνή;

 

Το περίφημο καφενείο της πλατείας Συντάγματος ήταν το στέκι των πολιτικών –εν ενεργεία και τέως- και των παντός είδους πολιτικολογούντων. Ειπώθηκε χαρακτηριστικά ότι χωρίς τον Ζαχαράτο ο Έλλην θα κινδύνευε να πεθάνει από μαρασμό…

 

Αντιγράφω από το βιβλίο μου:

 

«Το λένε καφενείον. Αδικία. Η πλατεία του, του δίδει δικαίωμα άλλου χαρακτηρισμού δικαιοτέρου. Ο τίτλος της Ακαδημίας Πολιτικών Επιστημών θα ήταν ο μόνος που θα εταίριαζε στού Ζαχαράτου. Γιατί δεν πηγαίνει εκεί ο οποιοσδήποτε. Η πελατεία είνε ωρισμένη. Ούτε κάθεται κανείς οπουδήποτε. Οι θέσεις είνε ωρισμένες. Ο στρατηγός θα κάτση εκεί, ο κ. τέως υπουργός θα κάτση παρά πέρα, ο κ. καθηγητής θα πιάση την γωνίτσα του, ο ναύαρχος, ο συγγραφεύς, ο νομάρχης, ο τμηματάρχης, ο πλοίαρχος, η ατελείωτη σειρά των «τέως» που αποτελεί το απόθεμα των διανοητικών δυνάμεων του έθνους, έχουν τα τραπεζάκια τους όπως σε ένα σώμα που λειτουργεί κανονικά.

 

Είπαν του Ζαχαράτου ακόμη γερουσίαν! Όχι δά! Τι ήταν η γερουσία; Ένα σώμα νομοθετικόν πού ημπορεί να ιδρυθή και να καταργηθή κατά τις περιστάσεις. Φθαρτή υπόθεσις. Ζήτημα κυβερνητικής αντιλήψεως που περιλαμβάνεται σε μίαν συνταγματικήν διάταξιν. Ή υπάρχει ή δεν υπάρχει. Του Ζαχαράτου όμως αποτελεί σώμα ιδιόρρυθμον, καθαρώς ελληνικόν πού πηγάζει από τα βάθη της πολιτικολογικής ιδιοσυγκρασίας του Έλληνος όπως πηγάζει ο καφές από το μπρίκι. Δεν μπορεί να περιληφθή τόσον εύκολα σε ένα χαρακτηρισμόν, να υποβληθή εις συγκρίσεις και παραλληλισμούς. Η αρμοδιότης του βγαίνει από τα καθιερωμένα όρια των σωμάτων του είδους. Μάλλον δεν έχει όρια καθώς υψώνεται εις το επίπεδον παναρμοδιότητος. Η αποστολή του είνε πολύπλοκη, συμβουλευτική, εισηγητική, νομοθετική αλλά προ παντός πληροφοριακή.

 

Η ενδιαφέρουσα είδησις εκεί θα φθάση πρώτα. Μυστηριώδης, γεμάτος πληροφορίας «εξ ασφαλούς πηγής» θα μπή ο κ. τέως πού διατηρεί πάντα άμεσον επαφήν με την πολιτικήν ζωήν, και θα πάρη την θέσιν του στο τραπεζάκι.

 

-Λοιπόν; Τι μαθαίνεις;

 

-Ψί-ψί-ψί-ψί…».

 

 

-Υπήρχαν κόμματα αρχών στις εκλογικές αναμετρήσεις;

 

Σας παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από την συνέντευξη που έδωσε ένας υποψήφιος βουλευτής και βγάλτε εσείς συμπέρασμα:

 

«…Απεφάσισα λοιπόν να δοκιμάσω και το βουλευτιλίκι. Τι θα χάσω;

 

-Εσύ δεν θα χάσης τίποτε, του παρετήρησα, αλλ’ οι εκλογείς;

 

-Ούτε κι αυτοί θα χάσουν τίποτε. Ό, τι είχαν να χάσουν το έχασαν. Μήπως ξέρουν τι ψηφίζουν; Μήπως οπωσδήποτε δεν θα μετανοήσουν έπειτα και δεν θα βλασφημούν την ώρα που έδωσαν την ψήφον των; Ούτε να καταστρέψω την Ελλάδα μπορώ, ούτε και να την σώσω. Ιδού λοιπόν γιατί δεν πρέπει να εκπλήττεσαι διότι απεφάσισα να εκτεθώ… Δεν υπόσχομαι εις τους εκλογείς μου τίποτε. Τους λέω: «Ψηφίστε με! Εκεί που θα ψηφίσετε άλλους γιατί όχι εμένα!». Φυσικά το κόμμα μας έχει και πρόγραμμα, α) Βαρυτάτη φορολογία του κεφαλαίου, β) απόλυση όλων των αχρήστων υπαλλήλων και διορισμός νέων τοιούτων.

 

-Περισσότερον αχρήστων;

 

-Όχι, αλλά αέργων. Έφαγαν μερικοί ας φάγουν και άλλοι. Αυτό απαιτεί η κοινωνική ισορροπία, γ) αιματηραί οικονομίαι. Υπάρχουν και πολλά άλλα σημεία εις το πρόγραμμά μας, τα οποία όμως δεν ενθυμούμαι. Είμαι ειλικρινής. Περισσότερον από τους άλλους υποψηφίους, οι οποίοι μαθαίνουν το πρόγραμμά των απέξω, αν και ξέρουν ότι δεν θα εφαρμόσουν τίποτε. Γιατί να χάνω την ώρα μου να μαθαίνω πράγματα άχρηστα;

 

Προχθές εμίλησα εις μίαν συνοικίαν. Άρχισα να λέω το πρόγραμμά μας. Αφού ανέφερα το πρώτον σημείον και έφθασα εις το δεύτερον, οι εκλογείς εσήκωσαν τα χέρια των και ανέκραξαν «Φθάνει! Φθάνει! Τα ξέρουμε!». Ξέρουν κι’ αυτοί βλέπεις , οτι είνε χαμένος καιρός να τους λες προγράμματα. Κι’ έτσι, αντί να χάνουμε την ώρα μας με λόγια κενά, εκαθήσαμε και ήπιαμε μερικά ποτηράκια.

 

Ενώ επίναμε και ήρθαμε στο κέφι, έρχεται και άλλος υποψήφιος να μιλήση, να ζητήση να τον ψηφίσουν. Οι εκλογείς μου τον εκύτταξαν άγρια και ήσαν έτοιμοι να τον ψοφήσουν στο ξύλο, οπότε ανεκαλύφθη τί; Οτι και αυτός ήτο του ιδίου συνδυασμού. Ανακάλυψις πολύ ευχάριστος. Αγνοώ βλέπεις όχι μόνο ολόκληρο το πρόγραμμά μας, αλλά και όλα τα μέλη του συνδυασμού. Εκείνο το οποίον γνωρίζομεν είνε η επωνυμία του κόμματός μας…».

 

 

-Την εποχή αυτή έχουμε για πρώτη φορά και τη ψήφο των γυναικών σε δημοτικές εκλογές, πως πάρθηκε αυτή η απόφαση και τι αποτελέσματα έφερε;

 

Ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα άρχισε η γυναίκα να ξεκολλά από την κλεισούρα του νοικοκυριού και τον συντηρητισμό του προηγούμενου αιώνα. Σταδιακά άνοιξε και η αγορά εργασίας. Η μαζική είσοδος των προσφύγων της Ιωνίας κυρίως,  άλλαξε δραματικά το τοπίο. Εξάλλου οι κινήσεις ανεξαρτητοποίησης της γυναίκας σε Ευρώπη και Αμερική δεν περνούσαν απαρατήρητες.

 

Τελικά μετά πολλών κόπων και βασάνων επετράπη και στις γυναίκες να ψηφίσουν στις δημοτικές εκλογές του 1934. Το τι γράφτηκε φυσικά στις εφημερίδες δεν περιγράφεται. Δύσκολα πέφτουν τα ταμπού. Οι πρώτες δυσκολίες ουκ ολίγες:

 

Για να ψηφίσει μια γυναίκα έπρεπε να είναι πάνω από 30 χρονών και να έχει τελειώσει το δημοτικό. Και βέβαια το έτος γέννησης θα γραφόταν στο εκλογικό βιβλιάριο πράγμα που αποθάρρυνε ουκ ολίγες «δεσποινίδες ετών 29». Τελικά με τούτα και με εκείνα, βιβλιάριο έβγαλαν μόλις 2655, ενώ έφθασαν στο εκλογικό τμήμα … 439, αρκετές μάλιστα  συνοδευόμενες από τον ΣΥΖΥΓΟ!

 

Ήδη όμως είχε γίνει το πρώτο βήμα. Γίναμε ΕΥΡΩΠΗ!

 

 

-Μια από τις πλέον χαρακτηριστικές φιγούρες της εποχής είναι ο Αρμάνδος Δελαπατρίδης, τι θα μπορούσαμε να πούμε για τον συγκεκριμένο άνθρωπο;

 

Ήταν πολλοί οι γραφικοί τύποι που έδιναν άλλο αέρα στην προεκλογική περίοδο. Εκτός από τον Αρμάνδο Δελαπατρίδη, είχαμε τον Γιάννη τον Θεό, τον Πραπρά, τον Νικόλαο Ασάκη ή Τσιν Τσων και πολλούς άλλους που ζήλευαν την εφήμερη δόξα των υποψηφίων και πετούσαν την σκούφια τους για ένα ζήτω.

 

«Αλλά το σπουδαιότερον, αυτό που συντελούσε εις την χαροποίησιν των εκλογέων, ήτο ο εντοπισμός του φαιδρού εκείνου προσώπου, που ήρχετο πάντοτε εις την επιφάνειαν τας ημέρας των εκλογών, δια να δύση και να εξαφανισθή την επομένην της ψηφοφορίας. Καμμιά σχεδόν εκλογή δεν διεξήχθη χωρίς αυτόν. Πότε ήταν ο Λεμονής, πότε ο Μήλας ο ξυλουργός, πότε ο Κουμπάρος, πότε ένας βαφεύς.

 

Ο λαός τον ανεκάλυπτεν έξαφνα μέσα εις το πλήθος και τον περιεστοίχιζε. Μία αγόρευσίς του από καρέκλας καφενείου έφθανε δια να ηλεκτρίση τα πλήθη και δια να δώση εις τας εκλογάς τον φαιδρόν τόνον μιάς μεγάλης λαϊκής πανηγύρεως:

 

-Ζήτω του Λεμονή, ρε παιδιά!…

 

-Εσένα θέλουμε!…

 

Και ο αγαθώτατος υποψήφιος, πιστεύων εις τας ενθουσιώδεις εκδηλώσεις του πλήθους, παρεδίδετο εις το ολονέν ογκούμενον ρεύμα, το οποίον τον έφερε εδώ και εκεί δια να τον οδηγήση τέλος εις μίαν δημοτικήν στέρναν πλατείας και να τον βουτήση εντός αυτής ή εις την οικίαν του δια να… στρωθή στο φαγοπότι, χάριν της τονώσεως των δυνάμεων του κόμματος».

 

Φυσικά ο Αρμάνδος μας κρατούσε τα πρωτεία στις συγκεκριμένες αυτές στιγμές. Το πραγματικό του όνομα ήταν Τηλέμαχος Δαλάκας και δούλευε μέχρι το 1923 σαν υπάλληλος του τηλεγραφείου στη Μυτιλήνη. Ο έρωτάς του για μία τρυφερά ύπαρξη, που δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στα αισθήματά του, τον έφερε μετά από πολλές περιπέτειες στην Αθήνα όπου σαν Κόμης των Ποδαράδων και ιππότης του συνοικισμού της Καισαριανής, αρχηγός του κόμματος των Κυανολεύκων, έγραψε την δική του «πολιτική ιστορία» προς μεγάλη τέρψη του κοινού…